Het aardbevingstrauma van de Groningers zorgt nu ook voor onrust onder burgers die in de buurt wonen van kleinere gasvelden. Van Steenwijkerland tot Waalwijk: op steeds meer plekken broeit verzet. Samen met lokale overheden maken burgers gaswinning onderwerp van een politieke en juridische strijd met Den Haag.
In het kort
Na Groningen leidt gaswinning nu ook op andere plekken in het land tot onrust onder burgers. Van Steenwijkerland tot Waalwijk: op steeds meer plekken broeit verzet.Inwoners en lokale overheden maken het aardgas onderwerp van een politieke en juridische strijd met politiek Den Haag, waarin gevoel het vaak wint van feiten.De gasprotesten zwellen aan dat het gas uit de kleinere velden juist steeds belangrijker wordt.
Frank den Braven wil niemand bang maken. Waalwijk is géén Groningen. Hier staan geen huizen op instorten. Maar toch: ook in de Brabantse streek Langstraat moet de gaswinning stoppen, vindt de docent Engels. Den Braven is een van de drijvende krachten achter het protest in de gemeente tegen uitbreiding van de gaswinning door het Canadese energiebedrijf Vermilion. Via zijn Facebook-pagina ‘Niet Fracken in Waalwijk’ probeert hij Waalwijkers te mobiliseren voor zijn strijd tegen het gas.
‘De toestand in Groningen maakte ook mensen in Waalwijk bewust van de risico’s en gevolgen van gaswinning’, zegt Den Braven, die zelf net niet boven de gasbel woont. ‘Onze ogen zijn geopend. Tsja, dan kunnen het ministerie en Vermilion wel volhouden dat de risico’s op aardbevingen en verzakkingen hier klein zijn, maar dat zeiden ze ook jarenlang over Groningen. En moet je nou eens kijken.’
Gevoel wint het van feiten
Waalwijk is niet de enige gemeente waar er protesten zijn tegen de gaswinning. Van Woerden tot Westerveld en van Zuidhorn tot Hardenberg; op verschillende plaatsen broeit verzet. Naast het grote Groningenveld telt Nederland nog 240 kleine gasvelden, waarvan de meeste in de Noordzee liggen. Veel van de velden, zoals die in Waalwijk, zijn al jarenlang in productie. Tot voor kort zonder al te veel opwinding.
Maar het aardbevingstrauma van de Groningers leidde tot een razendsnelle kanteling van het sentiment. Gas is ineens ook buiten Groningen een vies woord. Burgers en lokale overheden maken gaswinning onderwerp van een politieke en juridische strijd met Den Haag, waarin gevoel het vaak wint van feiten. De rechter is steeds vaker eindstation van plannen voor verlenging of uitbreiding van gaswinning.
Eigen gas eerst
De gasprotesten zwellen aan op een moment dat het gas uit de kleine velden juist steeds belangrijker wordt. Dit voorjaar besloot het kabinet dat de gaswinning in Groningen versneld naar nul gaat. Uiterlijk in 2030 is de gaskraan dicht, beloofde minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat de Groningers.
Tegelijkertijd erkent de VVD-bewindspersoon dat zolang gezinnen en bedrijven nog afhankelijk zijn van gas, winnen of importeren noodzakelijk blijft. Wiebes geeft de voorkeur aan eigen gas boven importgas uit bijvoorbeeld Rusland of Noorwegen. Dat betekent dat de overheid niet zomaar kan stoppen met de gaswinning uit kleine velden, al geeft Wiebes geen exploratievergunningen meer af voor het zoeken naar nieuwe gasvelden op land.
Hoogleraar: ‘Burgers zijn het vertrouwen kwijt in de instituties’
Dat burgers nu ook buiten de provinciegrenzen van Groningen in verzet komen tegen de gaswinning, noemt Tom Postmes, hoogleraar sociale psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, ‘niet meer dan logisch’. Hij wijst erop dat Nederland lange tijd het aardgas beschouwde als een bron van welvaart, maar na ‘Groningen’ is dat veranderd in een bron van gevaar. ‘De gebeurtenissen in Groningen zorgden ook in de rest van Nederland voor duidelijkheid’, zegt Postmes. ‘Niet alleen is duidelijk dat er risico’s verbonden zijn aan gaswinning, maar ook dat je daar als burgers iets aan kunt doen. Kijk naar Groningen, daar leidde het aanhoudende verzet van de bevolking tot het dichtdraaien van de gaskraan.’ Dat de kans op aardbevingen in het Groningenveld vele malen groter zijn dan bij de kleinere velden, vanwege geologische kenmerken en omvang, doet er in het publieke debat niet zo veel toe, stelt Postmes. ‘Teveel burgers zijn het vertrouwen kwijtgeraakt in de instituties in het gasdossier. De NAM bijvoorbeeld had de reputatie van een voorbeeldig bedrijf dat haar zaken keurig regelde voor de burgers. Dat beeld is nu wel anders. Beweringen dat de risico’s van gaswinning uit kleine velden wel meevallen, worden niet meer geloofd.’
Texas van Brabant
In Waalwijk probeert de provinciale afdeling van de Socialistische Partij deze druilige maandagavond de geesten rijp te maken voor een gang naar de Raad van State (RvS), de hoogste bestuursrechter. In een hotelzaaltje pal langs de doorgaande weg N261 luisteren zo’n dertig Waalwijkers naar een vurig betoog van Sandra Beckerman, Tweede Kamerlid voor de SP én Groningse. De opkomst is laag, in vergelijking met eerdere, drukbezochte bewonersavonden. ‘Overtuig elkaar en de lokale overheden’, zegt Beckerman. ‘Dit is een te kleine groep om iets te kunnen afdwingen.’
Al sinds 1991 wordt er gas gewonnen uit het veld Waalwijk-Noord. Protesten bleven lang uit. Sterker nog, de Waalwijkers juichten de gaswinning aanvankelijk toe. ‘De hoop was dat het gas, na de teloorgang van de schoenenindustrie, de regio een economische boost zou geven’, zegt Den Braven. ‘De Langstraat, het Texas van Brabant. Maar dat bleek ijdele hoop. Waalwijk profiteert niet van de gaswinning. Extra werkgelegenheid kwam er niet.’
Chemicaliën de grond in
De stemming sloeg pas echt om nadat Vermilion vorig jaar een aanvraag indiende om de gaswinning te verlengen tot 2026. Het Canadese bedrijf, dat op tientallen andere plekken ook kleine gasvelden exploiteert, ziet kans om via hydraulische stimulatie – fracking – meer gas uit de Brabantse ondergrond te halen. Hierbij wordt onder hoge druk een mengsel van water, zand en chemicaliën in de grond gespoten om diepe aardlagen te breken en de gasproductie te verhogen. In het meest gunstige scenario zou Vermilion tot 2026 nog 1,6 miljard kuub gas kunnen winnen.
Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat ging, na onder meer advies van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), akkoord met fracking in Waalwijk. Maar gemeente, provincie en waterschap tekenden protest aan.
De fracking-methode is omstreden door de winning van schaliegas in de Verenigde Staten. Daar gaan veel grotere hoeveelheden chemicaliën en water de grond in. Risico’s: vervuiling van drinkwater en bodemverzakking.
In Nederland is fracken naar schaliegas verboden. ‘Fracken is een verzamelbegrip voor hydraulisch stimuleren’, zegt Wouter van der Zee, hoofd ondergrond van Staatstoezicht op de Mijnen. ‘Fracken naar schaliegas kun je niet vergelijken met fracken in Waalwijk. De techniek wordt al zo’n vijftig jaar gebruikt in Nederland. Ik heb geen aanwijzingen dat er ooit problemen door zijn ontstaan, maar het risico op bevingen is niet helemaal uit te sluiten.’
Cijfers en feiten over de gaswinning in NederlandIn Nederland werd in 2017 bijna 24 miljard kuub gas gewonnen uit het Groningenveld. Ter vergelijking: uit de kleine velden op land bedroeg de hoeveelheid gewonnen gas bij elkaar zo’n 6 miljard kuub. Uit de velden op zee werd in totaal 12 miljard kuub gas gehaald. Dit blijkt uit opgevraagde cijfers van het Staatstoezicht op de Mijnen. Ook qua aantal aardbevingen zijn er grote verschillen te zien tussen het Groningenveld en de rest van het land. Tussen september 2013 en september 2018 vonden er in Groningen 228 bevingen plaats. Bij de kleine velden bleef het aantal bevingen beperkt tot twintig, waarvan er zeven in het afgelopen jaar plaatsvonden. De meeste bevingen in de kleine velden concentreren zich in Noord-Nederland, bijvoorbeeld in velden rondom Emmen en Annerveen.
Verkeerd signaal
Fracken of niet, de Waalwijkse wethouder Dilek Odabasi (partij GroenLinksaf) vindt dat de discussie hierover slechts een klein onderdeel is van een veel groter debat. ‘Nederland moet duurzamer worden, gebruik van gas past daar niet meer bij. Onze ambitie is een klimaatneutraal Waalwijk in 2043. Richting onze inwoners zou het dan een verkeerd signaal zijn als wij wel zouden instemmen met het plan van Vermilion om hier de komende jaren juist meer gas te winnen.’
Waalwijk overweegt dan ook, in overleg met omliggende gemeenten, provincie en het waterschap, een gang naar de RvS om het winningsplan van tafel te krijgen. Maar eerst wil Odabasi het definitieve besluit afwachten van het ministerie, dat volgt waarschijnlijk pas eind dit jaar. Tegen het winningsplan zijn honderden bezwaarschriften ingediend.
Groningse toestanden
Het zou niet de eerste keer zijn dat lokale overheden naar de rechter stappen om een gasbesluit van de Rijksoverheid tegen te houden. In juni zette de RvS een streep door het plan van Vermilion voor een proefboring in de gemeente Krimpenerwaard. Minder succes boekten de gemeenten Westerveld (Drenthe) en Steenwijkerland (Overijssel). Zij ageren gezamenlijk tegen het plan van Vermilion de gaswinning in Eesveen uit te breiden. Het ministerie van EZK gaf hier toestemming voor. Bij de RvS eisten de twee gemeenten een verbod op de gaswinning totdat uitspraak wordt gedaan in een bodemprocedure, die nog loopt.
Maar de RvS oordeelde woensdag dat Vermilion door kan gaan met de gaswinning in Eesveen. De hoogste bestuursrechter noemt de risico’s op bodemdaling en eventuele aardbevingen ‘verwaarloosbaar klein’. ‘Wij snappen ook wel dat Nederland niet van de een op de andere dag van het gas af is’, zegt een teleurgestelde wethouder Wilfried de Jong van Westerveld. ‘Maar als Vermilion hier meer gas wil winnen, dan is het voor de gemoedsrust van onze burgers belangrijk dat aan de voorkant alles duidelijk en goed geregeld is. Dat is nu niet het geval.’
Zo is er volgens De Jong geen volledig uitgewerkte schaderegeling en zijn de risico’s op verzakkingen en aardbevingen door de extra gaswinning niet goed in kaart gebracht door Vermilion. ‘Mensen zijn bang voor Groningse toestanden.’
Meer realisme
Sven Tummers, directeur van Vermilion, vindt al die vergelijkingen met de situatie in Groningen niet gepast. ‘Je kunt de gaswinning uit de kleine velden absoluut niet vergelijken met de productie uit het Groningenveld. De hoeveelheid gas die uit de kleine velden wordt gewonnen, is echt een paar factoren kleiner dan in Groningen (zie ook kader, red.). We zijn doorgeslagen in het benoemen van de risico’s die hier aan zouden kleven.’
Tummers pleit voor meer realisme in het gasdebat. Hij erkent de noodzaak van vergroening van de energiemarkt. Vermilion probeert aardgas te gebruiken als een ‘soort overgangsbrandstof naar een duurzamere samenleving’. ‘Die transitie duurt een paar jaar. Als je nu de gaswinning stillegt, vertraag je die transitie.’
Maar zie dat maar eens uit te leggen aan bezorgde burgers die op een gasbel wonen. Tummers erkent dat dat een lastige opgave is, maar geen onmogelijke. ‘Onder de noemer Groningen is gaswinning in een verdomhoekje geplaatst. Wij moeten daarom nog beter communiceren welke risico’s verbonden zijn aan de gaswinning, want aardgas blijft voorlopig essentieel.’
Bron: FD, Bas Knoop